Jak działa pamięć?

Pamięć doskonalimy przez całe życie. Zakłada się, że dzieci do 7 roku życia mają najlepszą zdolność do zapamiętywania, ale przecież osoby dorosłe też świetnie radzą sobie z przyswajaniem nowych informacji – choć fakt, gorzej od dzieci. Bardzo dobrą pamięć mają też nastolatkowie i dorośli. Tutaj oprócz tak ważnej pozycji rozwijających się sieci neuronalnych, istotny jest czynnik środowiskowy, czyli możliwość przyswajania dużych objętościowo dla naszego mózgu materiałów. Bardzo ważne jest ćwiczenie neuronów, aby utrzymywać ich sieci w naszym centrum dowodzenia, ale i przede wszystkim – wytwarzać nowe. Pacjentom chorym na chorobę Alzheimera zaleca się, aby ci rzucili swoją pracę w celu spowolnienia procesu rozwoju schorzenia. Można zadać pytanie „Ale jak to, skoro tak ważne jest ćwiczenie mózgu?!”. No właśnie, a mózg najlepiej wyćwiczymy, tworząc nowe sieci neuronów. Zwiększamy pojemność naszej pamięci długotrwałej, ale to te coraz nowsze złącza kabli w głowie są istotne z powodu obumierania neuronów. Jednak to nie miejsce i czas na opis choroby Alzheimera (planuję to zrobić, bo problem jest ogromny i narasta). Skupmy się na tym jak działa pamięć.

Czym właściwie jest pamięć?

Pamięć to jedna z funkcji ludzkiego umysłu, zdolność poznawcza do przechowywania, magazynowania i odtwarzania informacji o doświadczeniach. Od bardzo wczesnego dzieciństwa uczymy się na przykład nie dotykać gorących przedmiotów, ponieważ zapamiętujemy, że nas parzą i powodują ból. Co więcej, suma naszych wspomnień i przeżyć odgrywają istotną rolę w rozwoju naszej osobowości. Każda chwila magazynowana jest w mózgu, od emocji jej towarzyszących oraz od naszego podejścia do sprawy zależy, czy trafi do pamięci długotrwałej, czy krótkotrwałej

Mózg – biologiczny komputer

Pamięć często porównuje się do sposobu, w jaki komputer przechowuje i przetwarza informacje. Może on jednak przechowywać miliard bitów informacji, podczas gdy mózg jest w stanie magazynować do 100 bilionów. Robi wrażenie i do tego przypomina nam nieskończoność – tak właśnie jest. Nasza pamięć krótkotrwała jest ograniczona co do pojemności, ale ta długotrwała już nie, i dzięki temu istnieją osoby, które nazywamy geniuszami, bo potrafią oni odpowiednio wykorzystać  dane struktury, jednak o tym później.

Przechowywanie wspomnień jest procesem bardzo złożonym. Nasze doświadczenia zmysłowe wskazują, że możemy wyróżnić kilka rodzajów pamięci: wzrokową, słuchową, zapachową, smakową i dotykową. Często słyszymy, że ktoś jest wzrokowcem, a ktoś inny słuchowcem, znaczy to tyle, że łatwiej zapamiętujemy bodźce wzrokowe czy też słuchowe. Ta wiedza może nam się przydać, aby zwiększyć efektywność naszej nauki. Dlatego wzrokowcy powinni używać jak najwięcej kolorowych długopisów, zakreślaczy, słuchowcy – odtwarzać audiobooki lub nagrywać się jak czytają dany temat, a później odsłuchiwać nagranie, dotykowcy – zapamiętywać zagadnienie pomagając sobie drapaniem po głowie, dotykaniem przedmiotów lub ruchem w trakcie nauki etc.

Informacja nigdy nie jest przedstawiana w jednej prostej formie, ale bywa osadzona w jakimś złożonym kontekście. Z codziennego doświadczenia wiemy, jak ważny w skutecznym zapamiętywaniu jest kontekst danego zdarzenia oraz towarzyszące mu skojarzenia. Na przykład informacja przekazywana w formie mówionej zostaje powiązana z innymi danymi – twarzą mówiącej osoby, jej głosem oraz ekspresją wypowiedzi.

Pamięć krótkotrwała – filtr wiedzy bezużytecznej

Miejscem magazynowania pamięci krótkotrwałej są prawdopodobnie synapsy. Przechowuje niewielkie ilości informacji, a jej zawartość jest szybko tracona. Badania wykazały, że jest w stanie gromadzić około 5-7 zdarzeń nie dłużej niż przez minutę. Na przykład kiedy wybierzemy numer telefonu, pamiętamy go przez moment. Jednak gdy musimy wybrać go ponownie z powodu braku połączenia, wtedy zerkamy w celu przypomnienia. Brak możliwości zapamiętania informacji w krótkim czasie wynika z tego, że złożone dane nie mogą być przechowywane z chwilą uświadomienia sobie ich istnienia. Potrzebne jest wykonanie selekcji, aby mózg mógł określić, która informacja ma zostać zapamiętana, a która odrzucona. Przypuszcza się, że ten proces nie zachodzi bez wstępnego przechowywania danych przez jakiś czas.

Bardzo istotną rolę w przejściu informacji do pamięci długotrwałej gra utrwalenie. Do tego procesu musimy powtarzać, uczyć się i kategoryzować dany materiał. Jest to bardzo istotne, bo mózg działa jak szafa z szufladkami. W książce „Gupi muzg” dr Dean Burnett przekonuje, że wypicie kieliszka wina pomaga łatwiej zapamiętać informacje. Wiąże się to z tym, że po alkoholu jedne struktury się wyciszają (np. równowaga),a  inne uaktywniają (np. obszar odpowiedzialny za mowę). Regulacja tych obszarów oczywiście u każdego z nas przebiega inaczej. Dodatkowo emocje towarzyszące danemu wydarzeniu sprawiają, że bardziej utkwi nam w pamięci. Spowodowane jest to tym, iż więcej zmysłów jest zaangażowanych w proces zapamiętywania.

Tworzenie trwałego śladu pamięci wiąże się ze zmianami strukturalnymi mózgu, czyli powstawaniem wcześniej już wspomnianych nowych sieci neuronalnych.  

Pamięć długotrwała – nasz album

Duże ilości informacji przenoszone są do pamięci długotrwałej. Te dane są przechowywane, a dostęp do nich odbywa się za pośrednictwem dużych skupisk komórek nerwowych mózgu, a mowa tutaj o jądrach migdałowatych oraz hipokampie. Obwody pamięci długotrwałej, dzięki którym zapisywane i przywoływane są wspomnienia, znajdują się w dużych strukturach na wewnętrznych powierzchniach płatów skroniowych każdej z półkul. Jądra migdałowate i hipokamp tworzą razem układ limbiczny. Obie struktury są połączone ze wszystkimi obszarami zmysłowymi kory mózgu. Ich uszkodzenie (wypadek lub też udar mózgu) prowadzi do utraty pamięci. Nie wiadomo dokładnie, na jakich zasadach fizycznych opiera się pamięć długotrwała. Istnieją jednak dowody, że wspomnienia przechowywane są w tych samych obszarach kory mózgu, w których przetwarzane są odpowiadające sobie wrażenia zmysłowe. Tutaj zauważamy analogię między wrażeniami zmysłowymi a pamięcią. Wydaje się, że w procesie przypominania jądro migdałowate i hipokamp odtwarzają aktywność neuronalną, która występowała w czasie odbierania wrażeń zmysłowych w odpowiedniej części kory mózgu.

is.umk.pl

Wybrane ośrodki pamięciowe pamięci długotrwałej:

• tylna część płata ciemieniowego - ośrodek pamięci wykonywania ruchów wyuczonych
• przednia część płatu ciemieniowego - ośrodek pamięci dotyku,
• płat potyliczny (dokładnie: pole przedpotyliczne) - ośrodek pamięci i zrozumienia widzianego obrazu
• zakręt skroniowy górny - ośrodek zrozumienia i pamięci dźwięków
• tylna część zakrętu skroniowego górnego - czuciowy ośrodek mowy (pamięci słyszanego i mówionego słowa)
• zakręt kątowy - ośrodek pamięci znaków pisarskich (czytania i pisania)
• pogranicze środkowej i tylnej części zakrętu czołowego górnego - ośrodek pamięci pisania znaków pisarskich

Amnezja – gdzie ja jestem?

Amnezja to niemożność przypomnienia sobie ostatnich lub dawnych zdarzeń. Większość przypadków amnezji jest następstwem fizycznego uszkodzenia mózgu, chociaż w rzadkich wypadkach może być wynikiem urazu emocjonalnego związanego ze zdarzeniem zbyt bolesnym, aby je zapamiętać. Wyróżniamy 2 rodzaje niepamięci:

Amnezja wsteczna – bardzo często wykorzystywana w filmach. Najczęściej jest spowodowana urazem głowy. Chory nie potrafi przypomnieć, co zdarzyło się kilka godzin przed wypadkiem, ponieważ mózg nie miał możliwości przetworzenia informacji.

Amnezja następcza – jest spowodowana uszkodzeniem hipokampa. Dotyczy zdarzeń występujących po urazie. Pamiętamy zdarzenia z przeszłości, ale codzienne życie staje się trudniejsze, bo chory nie zapamiętuje bieżących wydarzeń. 

Dlaczego nie pamiętamy wydarzeń z wczesnego dzieciństwa?

Prawdopodobnie dlatego, że mózg nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięty, aby przetwarzać i przechowywać informacje.

Zwyrodnienie mózgu

W ostatnich latach życia mózg ulega naturalnym procesom zwyrodnieniowym, co wiąże się z pogorszeniem pamięci. Ciekawe jest jednak to, że starsze osoby mają problem z pamięcią długotrwałą, ale wydarzenia sprzed 50 lat pamiętają doskonale. Dzieje się tak dlatego, że często, wraz z wiekiem, zmniejsza się zdolność do przetwarzania nowych informacji z powodu fizycznych i chemicznych zmian w mózgu. Co więcej, regularne wracanie do dawnych wspomnień, wyostrza je, pozostawiając trwałe ślady w mózgu.

Czy wiesz, że…

Choroba Alzheimera rozwija się przez 20 lat, a najwięcej, bo 15% procent pacjentów stanowią księgowi oraz osoby zajmujące się rachunkami.

Pragnę polecić wszystkim czytającym książkę „Gupi muzg” dra Deana Burnetta, który w sposób pasjonujący przedstawia codzienne problemy, z którymi spotykamy się próbując współpracować z mózgiem. Niedługo na naszej stronie będzie można znaleźć recenzję tej książki.

Tworząc artykuł opierałam się na książce „Fizjologia” Petera Abrahamsa.